ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ: Το ταπεινό δόλωμα στην Ελλάδα που είναι πανάκριβη γκουρμεδιά στο εξωτερικό

Στην αγορά τροφίμων της Κίνας πωλούνται σαν φρέσκα ψωμάκια, παρότι κάθε άλλο παρά φθηνά είναι. Όταν διατίθενται αποξηραμένα, η τιμή τους μπορεί να φτάσει στη λιανική ως και τα 2.500 δολάρια το κιλό, αν και μειώνεται στην περίπτωση αγοράς μεγάλων ποσοτήτων (στην ηλεκτρονική πλατφόρμα Alibaba σήμερα το πρωί είχαν 20 δολάρια/κιλό για ελάχιστη ποσότητα 100 κιλών).

Ο λόγος για τα ολοθούρια, γνωστά και ως «αγγούρια της θάλασσας», που θεωρούνται από τις πιο προσοδοφόρες αγορές θαλασσινών και δυναμικές υδατοκαλλιέργειες στην αχανή αγορά της Κίνας (σύμφωνα με τη Διεθνή Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ https://bit.ly/36opHlv- το 2017 η παραγωγή προϊόντων ολοθούριων έκανε τζίρο περίπου 4,5 δισ. δολ).

Ωστόσο, η ζήτηση υπερκαλύπτει την προσφορά, με αποτέλεσμα η Κίνα να εισάγει μεγάλες ποσότητες αλιευμένων ολοθούριων.

Η εντατική αλίευσή τους, πολλές φορές παράνομη, προκειμένου να ικανοποιηθεί η τεράστια ζήτηση στην Κίνα για αυτά τα εχινόδερμα, που θεωρούνται εξαιρετικά ευεργετικά για την υγεία, έχει οδηγήσει -κατά ορισμένες πηγές (https://bit.ly/2Ttf2Rs)- στην πίεση ή υπερεκμετάλλευση του 70% των πληθυσμών τους, σε μια τεράστια γεωγραφική περιοχή, από τον Ν. Ειρηνικό μέχρι τη Μεσόγειο και τον Κόλπο του Μεξικού μεταδίδει το ΑΠΕ-ΜΠΕ.

Στην Ελλάδα, παράκτιοι και ερασιτέχνες αλιείς χρησιμοποιούσαν τα ολοθούρια μόνο ως δόλωμα για το ψάρεμα, αλλά την τελευταία δεκαετία, αφότου έγινε γνωστή η αξία τους, άρχισε η πιο εντατική αλιεία τους για την εξαγωγή τους σε περιοχές όπως το Χονγκ Κονγκ.

Ως αποτέλεσμα, ο πληθυσμός των ολοθούριων στις ελληνικές θάλασσες -μεταξύ άλλων στον Θερμαϊκό, τη Χαλκιδική και τον Παγασητικό- έχει μειωθεί κάθετα.

Βάσει νόμου έχουν εισαχθεί στην Ελλάδα από το 2018-2019 περιορισμοί ως προς τον τρόπο και την περίοδο συλλογής και το πόσα άτομα του είδους μπορεί να αλιεύσει το κάθε επαγγελματικό σκάφος (400 ημερησίως) κι ο κάθε αλιέας.

Ωστόσο, η αναζήτηση της φράσης «συλλήψεις για παράνομη αλίευση ολοθουρίων» στο διαδίκτυο αποδίδει χιλιάδες αποτελέσματα, για μεγάλες ποσότητες του «αγγουριού της θάλασσας», που αλιεύονται παράνομα σε όλη την Ελλάδα, είτε σε πολύ μεγαλύτερο αριθμό -ακόμα και χιλιάδες άτομα- είτε σε μικρότερο μέγεθος από το επιτρεπόμενο.

Η ανάγκη προστασίας των πληθυσμών των ολοθούριων στις ελληνικές θάλασσες, αλλά και η διερεύνηση της δυνατότητας αναπαραγωγής τους για τη δημιουργία της πρώτης φάρμας καλλιέργειάς τους στην Ελλάδα προς εμπορική αξιοποίηση μέσω εξαγωγών, κέντρισαν το ενδιαφέρον της εταιρείας «North Aegean SeaFood», με έδρα τη Θεσσαλονίκη.

Η εταιρεία, ήδη από το 2012, έχει επενδύσει σημαντικές δυνάμεις στο εγχείρημα, ενώ, πρόσφατα, από κοινού με το Ινστιτούτο Εφαρμοσμένων Βιοεπιστημών (ΙΝΕΒ) του Εθνικού Κέντρου Ερευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΚΕΤΑ), ολοκλήρωσε καινοτόμο σχέδιο αναπαραγωγής για τα ολοθούρια των ελληνικών θαλασσών, με σκοπό την παραγωγή υγιούς και πιστοποιημένου γενετικού υλικού, στο πλαίσιο της πιλοτικής δράσης του έργου BLUE_BOOST του ευρωπαϊκού προγράμαμτος ADRION (https://blueboost.adrioninterreg.eu), που διαχειρίζεται το Εμποροβιομηχανικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης (ΕΒΕΘ).

Μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Λάζαρος Πλιάμπας, εκ μέρους της εταιρείας «North Aegean SeaFood», διατύπωσε την εκτίμηση ότι πιθανώς ακόμα και φέτος να επιτευχθεί η αναπαραγωγή ολοθούριων του είδους H.tubulosa, ώστε στη συνέχεια να παράγονται εκατομμύρια γόνοι, μέρος των οποίων θα απελευθερώνεται κατόπιν μελέτης στις ελληνικές θάλασσες για την αποκατάσταση των πληθυσμών τους, και το υπόλοιπο θα αξιοποιείται εμπορικά.

«Η αναπαραγωγή των ολοθούριων γίνεται από το τέλος Μαΐου ώς τον Σεπτέμβριο και ευελπιστούμε ότι, αν οι συνθήκες το επιτρέψουν, ίσως μπορέσουμε φέτος να έχουμε αποτελέσματα», σημειώνει.

Για τον κ.Πλιάμπα, η ιδέα της δημιουργίας μιας τέτοιας φάρμας γεννήθηκε όταν διαπίστωσε ότι η αλιεία του ολοθούριου στην Ελλάδα αποκτά ανεξέλεγκτες διαστάσεις, με αποτέλεσμα να αποδεκατίζονται οι πληθυσμοί του πολύ ωφέλιμου αυτού για το οικοσύστημα εχινόδερμου. Έτσι, αποφάσισε να αναλάβει δράση.

«Άρχισα να ασχολούμαι με αυτό το 2012. Η έκρηξη στην αλίευση ολοθούριων στην Ελλάδα έγινε το 2013-2014 και οι πληθυσμοί τους άρχισαν να μειώνονται κατακόρυφα. Το ολοθούριο λέγεται και "σκούπα της θάλασσας", γιατί καθαρίζει τη νεκρή οργανική ύλη από τον βυθό, η έλλειψή του δημιουργεί έναν "βρώμικο" πυθμένα, οπότε η ύπαρξή του είναι πολύ σημαντική για την ισορροπία του οικοσυστήματος», παρατηρεί, επικαλούμενος -ως προς τη μείωση των πληθυσμών- και σχετικές μελέτες του καθηγητή Δημήτρη Βαφείδη (Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας).

Προσθέτει ότι η συνεργασία με το ΙΝΕΒ και το έργο Blue Boost έδωσαν ώθηση στο όλο εγχείρημα.

Τη σημασία των ολοθούριων για το οικοσύστημα επισημαίνει, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, o ερευνητής Αναγνώστης Αργυρίου, αναπληρωτής διευθυντής του ΙΝΕΒ, αναφέροντας ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα.

Στον Θερμαϊκό, σημειώνει, λόγω της πανδημίας εκτιμάται ότι δεν συλλέχθηκαν φέτος περίπου 40.000 τόνοι μυδιών στις μυδοκαλλιέργειες. Τα μύδια θα σαπίσουν πάνω στα δίχτυα. Αν υπήρχαν τα ολοθούρια, που είναι αποικοδομητές και χαρακτηρίζονται ως καθαριστές των θαλασσών, θα μπορούσαν να συμβάλλουν σημαντικά στον καθαρισμό των μυδοκαλλιεργειών, ώστε να μην προκληθούν φαινόμενα όπως ευτροφισμός.

Ωστόσο, οι πληθυσμοί τους έχουν μειωθεί πάρα πολύ, καθώς «όπου υπήρξε δυνατότητα συλλογής των ολοθούριων στην Ελλάδα, έχουν σχεδόν εξαφανιστεί. Όταν πριν από 10-15 χρόνια καταδυόσουν στις θάλασσες, ήταν πολύ συχνό να τα βλέπεις στον βυθό, τώρα σπανίζουν».

Το ΙΝΕΒ έχει δρομολογήσει μελέτες αφενός για την καταγραφή των πληθυσμών τους στην Ελλάδα και αφετέρου για τον διαχωρισμό των ειδών ολοθούριων που ζουν στις ελληνικές θάλασσες και την πιθανή γενετική τους διάβρωση.

Ως προς την καταγραφή των πληθυσμών, έχει κατατεθεί αίτηση χρηματοδότησης σχετικής μελέτης στο υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων.

Ως προς τη γενετική διάβρωση των πληθυσμών, ήδη αναλύεται το DNA ατόμων ολοθουρίων και η σχετική ανάλυση αναμένεται να ολοκληρωθεί τον Ιούνιο (επειδή σε αρκετές περιοχές έχουν απομείνει μικροί, συγκεντρωμένοι πληθυσμοί ολοθούριων, στόχος είναι να φανεί αν η αναπαραγωγή μεταξύ συγγενικών ατόμων έχει επίπτωση στο γενετικό υλικό).

Επιπλέον, μέρος της γενετικής ανάλυσης που γίνεται έχει ως στόχο να επιλεγούν οι κατάλληλοι γεννήτορες, ώστε η αναπαραγωγή να αποδώσει ενδεχομένως βελτιωμένα άτομα.

«Στόχος μας είναι να πετύχουμε μια παραγωγή σε κλειστό χώρο, ώστε να μην πιέζονται οι πληθυσμοί των θαλασσών λόγω αλίευσης. Θέλουμε αφενός να εμπλουτίσουμε τους πληθυσμούς, ρίχνοντας γόνο στη θάλασσα και αφετέρου να πετύχουμε όσοι επιχειρηματίες θέλουν να μπουν στη διαδικασία να εμπορεύονται ολοθούρια να έχουν τη δυνατότητα να τα παράγουν σε κλειστό χώρο, όπως συμβαίνει με τα μύδια ή τις τσιπούρες, και να μη χρειάζεται να τα προμηθεύονται από τις θάλασσες», εξηγεί ο δρ Αργυρίου, δηλώνοντας αισιόδοξος ότι, πράγματι, θα υπάρξουν φέτος τα πρώτα αποτελέσματα.

Στα ενδότερα των εργαστηρίων του ΙΝΕΒ, στα ανατολικά της Θεσσαλονίκης, η προσπάθεια συνεχίζεται. Ερευνητές δουλεύουν πάνω σε δεξαμενές και ειδικά ενυδρεία, προσπαθώντας να προσομοιώσουν τις ιδανικές συνθήκες για τα ολοθούρια -τροφή, θερμοκρασία, αλατότητα, φωτισμός- με απώτερο στόχο να προστατευτεί το οικοσύστημα των ελληνικών θαλασσών, χωρίς να κλείσει η «πόρτα» σε μια προσοδοφόρο παραγωγική και εξαγωγική δραστηριότητα για την Ελλάδα.