ΑΥΤΟΒΕΛΤΙΩΣΗ: Γιατί σαμποτάρουμε τον εαυτό μας;

Σαμποτάζ κατά του εαυτού: «Δολιοφθορά» προς τον εαυτό. Αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές. Αρκετά σύνηθεις για όλους μας. Πόσες φορές δεν φτάνουμε πολύ κοντά στη στόχο και κάπου εκεί οπισθοχωρούμε; Αναβλητικότητα και συμπεριφορές που ασυνείδητα μας παρεμποδίζουν. Που οφείλονται όμως όλα αυτά; Γιατί ουσιαστικά σταματάμε τον ίδιο μας τον εαυτό;

Οι αιτίες είναι πολυπαραγοντικές και ίσως ξεχωριστές για τον καθένα μας, ανάλογα με τα βιώματα και τις προσλαμβάνουσες μας. Πιο συγκεκριμένα εδώ θα αναφερθούμε σε ορισμένες, που συχνά κρύβονται πίσω από πολλές περιπτώσεις σαμποτάζ του εαυτού μας:

•Μορφές «Επιβράβευσης» Δυσλειτουργικών Συμπεριφορών. Ένα ερέθισμα έχει πάντα και μία αντίδραση. Για παράδειγμα, όταν από εμάς απαιτείται να ανταποκριθούμε σε κάτι που είναι δύσκολο, σε συνθήκες έκθεσης, αυτό αναπόφευκτα μας δημιουργεί άγχος. Έτσι καταλήγουμε να αποφεύγουμε μία τέτοια συνθήκη για να μην αισθανθούμε αυτό το άγχος. Το άγχος αυτό θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί δημιουργικά εφόσον είχαμε μάθει να το διαχειριζόμαστε. Σε μία συνθήκη απάθειας και αδράνειας προφανώς δεν θα υπάρχουν συναισθήματα άγχους και έντασης, όμως με αυτό τον τρόπο δεν έρχεται και καμία εξέλιξη σε κανένα τομέα της ζωής μας.

•Ψυχικά Τραύματα. Τα πρώτα χρόνια της ζωής μας είναι κρίσιμα και καθοριστικά για την εξέλιξη της προσωπικότητα μας. Πέρα από τις ξεκάθαρες τραυματικές εμπειρίες, υπάρχουν και εκείνες που έχουν χαραχθεί στο ασυνείδητο μας και επηρεάζουν τον τρόπο ύπαρξης μας, συνήθως εν άγνοια μας. Για παράδειγμα, ένας άνθρωπος με τραύμα εγκατάλειψης (που πηγάζει στην παιδική του ηλικία) επιθυμεί στην ενήλικη ζωή του ανθρώπους γύρω του για νιώθει ασφαλής, και εντέλει προσελκύει ανθρώπους που τελικά θα του επιβεβαιώσουν το τραύμα του, εγκαταλείποντας τον. Ο τρόπος για να μην σαμποτάρει τον εαυτό του είναι να φέρει στην επιφάνεια το τραύμα του, να το αποδεχθεί και να δουλέψει πάνω στο πως θα μάθει να σχετίζεται οριοθετημένα και όχι άνευ όρων, προκειμένου να μην εγκαταλείπεται.

•Μαθημένη Αβοηθησία (Seligman, 1967). Μέσα από πειράματα σε προέκυψε το συμπέρασμα ότι σε περιπτώσεις που υπάρχει ένα δύσκολο και κακοποιητικό ερέθισμα, ακόμα και όταν στην πορεία υπάρχει διέξοδος διαφυγής, το άτομο που το έχει βιώσει δεν προσπαθεί καν να ξεφύγει. Επομένως, χάνεται μέσα στην αβοηθησία του, χωρίς να σκεφτεί ότι έχει πλέον την επιλογή της διαφυγής. Για παράδειγμα, ένας άνθρωπος με τραυματικά παιδικά βιώματα, έχοντας μάθει να τα υφίσταται ως παιδί, μην μπορώντας να ξεφύγει, αισθάνεται το ίδιο και στις μετέπειτα ενήλικες σχέσεις του. Αισθάνεται λοιπόν, καταδικασμένος στο να μην μπορεί να ξεφύγει από τέτοιες καταστάσεις ενώ ουσιαστικά πλέον έχει αυτή την «ενήλικη» επιλογή.

•Πεποιθήσεις. Το σύστημα των πεποιθήσεων μας διαμορφώνεται από πολλούς παράγοντες όπως την οικογένεια, το περιβάλλον και τις τραυματικές εμπειρίες μας. Για παράδειγμα, επιθυμούμε την επιτυχία η οποία όμως μέσα στο οικογενειακό μας περιβάλλον δεν υπάρχει ή είναι συνυφασμένη με δυσάρεστα και μίζερα συναισθήματα. Έτσι δεν έχουμε την ώθηση και τα κίνητρα για κατάκτηση της. Πιθανόν λοιπόν να θεωρούμε ότι έχουμε μια ξεκάθαρη εικόνα για το πως οδηγούμαστε στην επιτυχία και με τι είναι συνυφασμένη, ενώ το σύστημα των πεποιθήσεων μας να είναι διαφορετικό. Να έχει καθοριστεί με βάση του που μας οδηγεί η οικογένεια.

•Ενοχή. Οι ενοχές που μας δημιουργούνται όταν χρειάζεται να πούμε όχι, όταν θέλουμε να ακολουθήσουμε ένα δρόμο που δεν εγκρίνει η οικογένεια μας, όταν προσπαθούμε να πετύχουμε ένα στόχο και κάποιος προσπαθεί να μας κάνει να αισθανθούμε ότι τον «αφήνουμε πίσω». Ένας γονέας ανικανοποίητος που θα ήθελε πράγματα που δεν επεδίωξε, δεν κατάφερε και είναι συνεχώς μίζερος για αυτά, δίνει το μήνυμα στο παιδί ότι το να πετύχει ένα στόχο είναι κάτι άπιαστο. Ακόμα μπορεί του δημιουργεί ενοχές αν εκείνο καταφέρει να φτάσει κάποιου «παραπάνω» από τον ίδιο. Αυτό δημιουργεί σύγχυση και πολλές φορές μας μπερδεύει, οδηγώντας μας ασυνείδητα μακριά από το στόχο μας.

•Φόβος της Επιτυχίας. Πόση επιτυχία μπορούμε να αντέξουμε; Πολλές φορές όσο αντιφατικό και αν μας ακούγεται η επιτυχία μπορεί να μας τρομάξει. Πίσω από αυτό βρίσκεται η ευθύνη και η ανεξαρτησία. Για να πετύχουμε συνεπάγεται ότι έχουμε αναλάβει την ευθύνη και είμαστε πλέον ανεξάρτητοι. Η αποδέσμευση, για παράδειγμα, από το πως θα ήθελαν οι γονείς μας να πορευτούμε στην ζωή, κόντρα στις προσδοκίες τους, έχει κόστος και χρειάζεται δύναμη για να υποστηριχθεί. Κάθε φορά εγείρεται ένα τέτοιο άγχος και σε αρκετές περιπτώσεις έρχεται σαν εμπόδιο στην «κατάκτηση της επιτυχίας» μας.

•Η Ζωή των «Άλλων». Πολλές φορές αισθανόμαστε χαμένοι, και ξένοι ως προς την ζωή που ζούμε. Συχνά ακολουθούμε ένα μονοπάτι που δεν έχουμε επιλέξει εμείς για τον εαυτό μας αλλά οι άλλοι. Εκεί λοιπόν χρειάζεται να εντοπίσουμε την εσωτερική αναντιστοιχία μεταξύ του πως επιθυμούμε να ζήσουμε και πως ζούμε τελικά. Χρειάζεται να πατήσουμε μια παύση για να δούμε γύρω μας πόσο μας αρέσει και κατά πόσον έχουμε επιλέξει την ίδια μας την ζωή.

•«Ψευδής» Αυτοπεποίθηση: Πολλές φορές οι άνθρωποι θεωρούμε πως είμαστε πολύ καλά με την αυτοπεποίθηση μας, μας αρέσει το ρούχο που φοράμε, έχουμε ωραία υλικά αγαθά, ασχολούμαστε με εξωγενείς παράγοντες που θεωρούμε ότι μας κάνουν να αγαπάμε τον εαυτό μας. Η πραγματική αυτοπεποίθηση είναι κάτι πολύ διαφορετικό από αυτό. Είναι κάτι που πηγάζει από μέσα μας και όχι από «έξω». Σε αρκετές στιγμές οι επικρίσεις από σημαντικούς άλλους που έχουμε εσωτερικεύσει, η αναντιστοιχία σκέψης και πράξης, οι συναισθηματικές μας μνήμες και πολλοί άλλοι παράγοντες συμβάλλουν καθοριστικά στην έλλειψη ουσιαστικής αυτοεκτίμησης.

Τρόποι Αποφυγής Σαμποτάζ του εαυτού μας

•Μάθηση Λειτουργικών Συμπεριφορών. Μπορούμε να «εκπαιδεύσουμε» τον εαυτό μας και τους γύρω μας, ώστε να κατανοήσουν πως η αλλαγή δεν συνεπάγεται απαραίτητα την απουσία μας. Χρειάζεται και οι ίδιοι να κατανοήσουμε, πως εμπόδιο αποτελούμε εμείς οι ίδιοι για τον εαυτό μας και σε αρκετές περιπτώσεις «χρησιμοποιούμε» τους άλλους για ανακόψουμε οι ίδιοι την πορεία μας.

•Αντιμετώπιση Ψυχικών Τραυμάτων. Τα ψυχικά τραύματα, όπως προαναφέρθηκε, έχουν συμβολή στο σαμποτάζ κατά του εαυτού μας. Επομένως αντί να προσπαθούμε να τα τοποθετήσουμε «κάτω από το χαλί», θα χρειαστεί να τα εντάξουμε στην συνειδητότητά μας. Ρίχνοντας φως στις σκιές, μόνο τότε θα «ξεκαθαρίσει» το τοπίο. Όσα απωθούμε στο ασυνείδητο μας, δυστυχώς έρχονται στην επιφάνεια με πολλούς άλλους τρόπους, που μας οδηγούν σε λάθος δρόμους. Έτσι, πολλές επιλογές μας καθορίζουν χωρίς καν οι ίδιοι να έχουμε άμεση επίγνωση πως οδηγηθήκαμε εκεί. Μόνο η παραδοχή μπορεί να μας φέρει ανακούφιση.

•Παύση στο Παρόν. Στο εδώ και τώρα, όταν τα πράγματα δυσκολεύουν, έχουμε ανάγκη για μία παύση. Μια παύση ώστε να επιλέξουμε να αντιδράσουμε σε όσα συμβαίνουν με τον τρόπο που μας ταιριάζει και πραγματικά επιθυμούμε. Δίνουμε χρόνο στον εαυτό μας ώστε να μας καταλάβουμε προβαίνοντας με πλήρη επίγνωση στις πράξεις μας. Χρειάζεται η συνειδητοποίηση της ελευθερίας και της ευθύνης μας.

•Καταπολέμηση των Ενοχικών κομματιών μας. Για παράδειγμα, η ενοχή που ενέχει μια επιτυχία, κάτι που καταφέραμε. Πως η όποια επιτυχία μας κατατάσσει σε σχέση με τους υπόλοιπους, πως εκείνοι αισθάνονται για εμάς, αν θα συγκριθούμε με άλλους κλπ. Συχνά παραμένουμε καθηλωμένοι λόγω των ενόχων μας προς τους σημαντικούς άλλους στην ζωή μας. Για να μη τους φέρουμε σε δύσκολη θέση επειδή όντως ξεχωρίσαμε σε κάτι, μπαίνουμε εμείς στην δύσκολη θέση.

•Διόρθωση στην «Αναντιστοιχία Σκέψεων και Πράξεων». Σε αρκετές περιπτώσεις οι άνθρωποι μεγαλώνουμε μέσα σε αντιφατικά μηνύματα που δίνει το περιβάλλον μας. Τα λόγια των σημαντικών άλλων της ζωή μας, μας ωθούν σε μία ενέργεια, όμως οι πράξεις τους ασυνείδητα μας δίνουν ένα διαφορετικό μήνυμα. Όπως συχνά λέμε, το καλύτερο παράδειγμα είναι οι ίδιες οι πράξεις. Και μέσα από τις πράξεις εισπράττουμε την εμπιστοσύνη και την επιβράβευση όταν αυτή όντως υπάρχει. Επομένως, είναι απαραίτητο εμείς οι ίδιοι να υπερβούμε τέτοια βιώματα και να έχουμε συνέπεια λόγων και έργων.

•Αναδόμηση Σκέψης και Πεποιθήσεων. Είναι αναγκαία η αναδόμηση δυσλειτουργικών και μονίμως αρνητικών σκέψεων. Έχοντας παγιωμένες αρνητικές πεποιθήσεις, αυτοματοποιημένες εις βάρος μας σκέψεις, σαφώς και οι εντολές που θα δίνουμε στον εαυτό μας θα περνούν μέσα από αυτό το «φίλτρο», που μας παρεμποδίζει να εξελιχθούμε. Χρειάζεται λοιπόν να αναθεωρήσουμε σε νοητικό επίπεδο όσα μας κρατούν πίσω.

•Συμμαχία με τον Εσωτερικό μας Κόσμο. Είναι σημαντικό και αναγκαίο να υπάρχει συμφωνία του τρόπου ζωής μας και όσων πραγματικά επιθυμούμε μέσα μας. Προκειμένου να συμβεί αυτό, βασική προϋπόθεση είναι να είμαστε ειλικρινείς απέναντι στον ίδιο μας τον εαυτό και τα συναισθήματα μας. Διαφορετικά αποπροσανατολιζόμαστε και ενώ φαινομενικά έχουμε μια τακτοποιημένη ζωή, ενώ η εσωτερική μας φωνή, μας οδηγεί κάπου αλλού.

•«Χτίσιμο» Αυτοπεποίθησης. Σίγουρα είναι μια διεργασία που χρειάζεται αρκετό χρόνο και εσωτερική αναζήτηση. Επιγραμματικά μπορούμε να αναφέρουμε, την σημασία της επαφής που έχουμε με την εσωτερική μας αλήθεια, το ποσό δηλαδή είμαστε ειλικρινείς απέναντι σε όσα επιθυμούμε και αισθανόμαστε. Στο πόση αυτοφροντίδα παρέχουμε σε εμάς. Χρειάζεται επίσης αναθεώρηση των κινήτρων, να αλλάξουμε δηλαδή οπτική γωνία εκεί όπου χρειάζεται να δούμε τα πράγματα διαφορετικά. Να τολμήσουμε να συνδεθούμε ουσιαστικά και όχι να προσπαθούμε συνεχώς για μία έγκριση και επιβεβαίωση για ό,τι πράττουμε. Και είναι πολύ σημαντικό να επιμείνουμε, να κάνουμε ένα μικρό βήμα παραπάνω κάθε φορά. Να επιδείξουμε ανοχή και αντοχή στα δύσκολα.

Κύρια προϋπόθεση και ίσως η πιο σημαντική, είναι να γνωρίζουμε καλά ποιοι ακριβώς είμαστε, να κοιτάξουμε μέσα μας εντοπίζοντας την αλήθεια μας και να ακούσουμε την πραγματική μας βούληση. Αν δεν αντιμετωπίσουμε όλα τα παραπάνω, μέσα από μία ασφαλή βάση, πάντα θα εγκλωβιζόμαστε στο ίδιο σημείο, προσκολλημένοι σε μοτίβα που άλλοι έχουν καθορίσει για εμάς. Όλα αυτά μας κρατούν στην ίδια θέση σαμποτάροντας την ενηλικίωση και την ελευθερία μας. Πάντα, μέσα από όλα αυτά προκύπτει ένα δευτερογενές όφελος, καθώς μοιάζουν βολικά και ξεκούραστα, όμως η ζωή και κατ’επέκταση η πραγματοποίηση των στόχων μας ξεκινά στην ακριβώς «απέναντι όχθη» των φόβων μας.