ΒΟΤΑΝΑ: Ηλίανθος (Helianthus Tuberosus)

Οικογένεια: Asteraceae, Γένος: Helianthus

Πρόκειται για μονοετές φυτό, με πολύκλαδο βλαστό, που φτάνει σε ύψος από 1 έως 5 μέτρα και ανήκει στην οικογένεια των Σύνθετων (Compositae). Όλα τα μέρη του φυτού είναι χρήσιμα. Το κύριο όμως προϊόν είναι ο σπόρος και κυρίως το λάδι που περιέχει. Το Ηλιέλαιο χρησιμοποιείται στη διατροφή του ανθρώπου, για παρασκευή μαργαρίνης κ.α., ενώ κατέχει τη 2η θέση σε κατανάλωση μετά το ελαιόλαδο.

Η ονομασία του γένους οφείλεται στο γεγονός ότι η ταξιανθία (κεφαλή) ακολουθεί τον ήλιο καθ' όλη τη διάρκεια της ημέρας και στρέφεται πάλι προς την ανατολή το πρωί. Η κίνηση αυτή που οφείλεται σε κάμψη του βλαστού, σταματά μετά την άνθηση και την γονιμοποίηση των ανθέων και τα κεφάλια παραμένουν στραμμένα προς την ανατολή.

Η καλλιέργεια του ήταν γνωστή από το 3000 π.χ. Η τεράστια οικονομική του σημασία οφείλεται στο Ηλιέλαιο που περιέχουν οι καρποί του (ηλιόσποροι) σε ποσοστό από 25% έως 32%. Το λάδι παραλαμβάνεται με έκθλιψη και θεωρείται ισάξιο με το ελαιόλαδο, ενώ συνίσταται για τηγάνισμα επειδή η θερμοκρασία καπνίσματος του είναι υψηλή και φτάνει περίπου στους 230 βαθμούς Κελσίου. Ο Ηλίανθος έχει επίσης μεγάλη περιεκτικότητα σε κάλιο, σίδηρο, φυτικές ίνες, νιασίνη, θειαμίνη, φώσφορο και χαλκό. Από το είδος Ηλίανθος ο κονδυλώδης (Helianthus Tuberosus) χρησιμοποιούνται οι εδώδιμοι κόνδυλοι που είναι γνωστοί με την ονομασία Αγκινάρα της Ιερουσαλήμ. Οι  κόνδυλοι του φυτού περιέχουν υδατάνθρακες και τρώγονται ωμοί ή μαγειρεμένοι. Μπορούν να μαγειρευτούν όπως και οι πατάτες και πολλές φορές χρησιμοποιούνται σαν υποκατάστατό τους, καθώς έχουν παρόμοια  υφή, αλλά πιο γλυκιά γεύση. Μπαίνουν σαν γέμιση σε πίτες  αλμυρές ή γλυκές με φρούτα, τζίντζερ, σταφίδες, κ.ά. Οι κόνδυλοι  χρησιμοποιούνται επιπλέον, στη βιομηχανία για την παραγωγή αλκοόλ, αλλά και ως ζωοτροφή.

Οι ηλιόσποροι τρώγονται αποξηραμένοι ή καβουρντισμένοι και από τους αλεσμένους σπόρους παράγεται ένα ποτό που μοιάζει με τον καφέ, καθώς και ένα είδος ψωμιού. Επίσης από τους σπόρους παράγεται ένα είδος φυστικοβούτυρου.

Το Ηλιελαιο (Sunflower Carrier Oil), εκτός από τη μαγειρική χρησιμοποιείται και στην αρωματοθεραπεία ως έλαιο βάσης. Λόγω της μεγάλης περιεκτικότητάς του σε ολεϊκά οξέα, λεκιθίνη, βιταμίνες (Α, Β, D,Ε), πρωτεΐνες και ιχνοστοιχεία, έχει την ιδιότητα να επαναφέρει την ελαστικότητα του δέρματος διατηρώντας το ενυδατωμένο και απαλό.

Πρόσφατα ο ηλίανθος άρχισε να αποκτά σημασία ως ενεργειακό φυτό. Το υπέργειο τμήμα , μετά τη συγκομιδή του σπόρου, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για παραγωγή ξυλοκυτταρίνης, για χαρτί πολυτελείας και για κλωστικές ίνες.

Τέλος, χρησιμοποιείται ευρέως ως καλλωπιστικό φυτό, ενώ από τα άνθη του εξάγεται μία κίτρινη χρωστική.