ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ: Τα Ιαματικά Λουτρά και η εξέλιξή τους σε spa

Σήμερα, ο ιαματικός τουρισμός παίρνει όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις λόγω του δύσκολου τρόπου ζωής, ενώ απευθύνεται όχι μόνο σε όσους θέλουν να θεραπευθούν άλλα και σε όσους θέλουν να χαλαρώσουν. 

Ιστορικά στοιχεία
Στην ιστορία της ανθρωπότητας το νερό των ιαματικών  πηγών αποκτά από πολύ νωρίς σημαντικό ρόλο. Σε πολλά κείμενα αρχαίων συγγραφέων, μέσα από την περιγραφή των εθίμων και των θρησκευτικών παραδόσεων, διαπιστώνει κανείς πως αρχαίοι λαοί, όπως οι Πέρσες, οι Αιγύπτιοι, οι Ισραηλίτες, οι Ινδοί απέδιδαν στις ψυχρές ή θερμές πηγές ιδιαίτερες ιδιότητες. Στην ιστορία του ασσυριακού και βαβυλωνιακού πολιτισμού ο τίτλος του ιατρού ήταν A-Su, που σήμαινε «γνώστης του νερού». Στη ζωή των αρχαίων Ελλήνων τα θερμά και τα ψυχρά λουτρά δεν ήταν μόνο μέσο καθαριότητας αλλά και στοιχείο ιαματικής και θρησκευτικής τελετουργίας, με σαφείς ψυχαγωγικές προεκτάσεις. Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν τα θερμά αλλά και τα ψυχρά λουτρά, απαραίτητα για τη διάπλαση του σώματος και τη διατήρηση της υγείας. Γύρω στον 5ο αιώνα π. Χ.,  οι πρώτες δημόσιες εγκαταστάσεις λουτρών δημιουργήθηκαν σε αθλητικούς χώρους, για να παίρνουν οι αθλητές τα λουτρά τους πιο εύκολα. Σημαντικό εξάρτημα του λουτρού ήταν ο άβακας στημένος πάνω σε τρίποδα.Πατέρας της λουτροθεραπείας θεωρείται ο Ιπποκράτης (460-377 π. Χ.), ο οποίος διαχωρίζει τα πόσιμα νερά σε στάσιμα, όμβρια και σε αυτά που προέρχονται από πετρώματα. Στο συγγραφικό ιατρικό έργο του «Περί αέρων, τόπων, υδάτων»  περιγράφει όλη τη διαδικασία της υδροθεραπείας με τέτοιο τρόπο που δεν διαφέρει καθόλου από τη σημερινή. Προτείνει ακόμη και ειδικές θεραπείες-σοκ, που εδραιώθηκαν πολλούς αιώνες αργότερα από τον μοναχό Kneipp, όπως είναι η εναλλαγή των ψυχρών και θερμών λουτρών και ντους. Ο Ασκληπιάδης, ο οποίος θεράπευε με ψυχρές λούσεις ασθενείς με νευρολογικά προβλήματα, εισήγαγε πρώτος τη θεραπεία μέσω των λουτρών στους Ρωμαίους και αυτοί τους έδωσαν ύφος κοινωνικής εκδήλωσης υψηλού επιπέδου. Ο Γαληνός, σπουδαίος κλινικός και ανατόμος, ταξινόμησε τα λουτρά με βάση τη θερμοκρασία και τη χημική σύσταση του νερού. Κατά το Μεσαίωνα από τον 12ο και 13ο αιώνα, ιδιαίτερη άνθηση παρουσιάζει η λουτροθεραπεία στη Γερμανία. Στους μεσαιωνικούς χώρους των λουτρών εγκαινιάστηκε ένα είδος εφιδρωτικού μπάνιου με ζεστό αέρα, που έμοιαζε με τη σημερινή σάουνα. Τα λουτρά αυτά σταδιακά εξελίχθηκαν, ενώ η θεραπευτική τους ιδιότητα, εκτός της καθαριότητας, αφορούσε κυρίως ρευματοπάθειες, δερματικές παθήσεις και ενεργούσε ως προληπτικό και αμυντικό μέσο. 
Στις κεντρικές ευρωπαϊκές περιοχές, κατά την περίοδο του Μεσαίωνα τα λουτρά αρχίζουν να παίζουν σημαντικό ρόλο στην καθημερινή ζωή των πολιτών. Η πρώτη καινοτομία εκφράζεται με δωρεάν παροχή του λουτρού και με αμοιβή μόνο στο λουτροθεραπευτή για τις ειδικές του υπηρεσίες.  Η ευεργετική αυτή πράξη κατοχυρώθηκε, χάρη πολιτικών σκοπιμοτήτων, από τους ηγεμόνες της εποχής, οι ποίοι παραχώρησαν δωρεάν τα λουτρά στο λαό. Παράλληλα, επικράτησε και το λουτρό του ατμού, ενώ ο χρόνος μέσα στα λουτρά αυτά κυλούσε με μουσική και τραγούδια, φαγητό και ποτό χωρίς μέτρο. Η αλόγιστη χρήση των λουτρών είχε σαν αποτέλεσμα τον πολλαπλασιασμό των δερματικών παθήσεων και των εξανθημάτων, τα οποία χειροτέρευαν  με το ζεστό νερό, ενώ παράλληλα εμφανίστηκε και η φοβερή ασθένεια της σύφιλης. Η ταχύτατη εξάπλωση αυτής της ασθένειας αποδυνάμωσε κάπως την λειτουργία των λουτρών, τα οποία χαρακτηρίστηκαν ως θετικό μέσο διάδοσης. Ωστόσο, στα τέλη του 14ου αιώνα με την ενδυνάμωση της αστικής τάξης, τα λουτρά αναβιώνουν και αποκτούν οργανωμένη διεύθυνση με τα πρώτα πανδοχεία, τα οποία μετεξελίχθηκαν στις αρχές του 20ου αιώνα σε ξενοδοχεία και αργότερα σε μεγαλύτερα συγκροτήματα, τα σημερινά κέντρα Spa.

Σύσταση των ιαματικών νερώνΤα νερά των ιαματικών πηγών είναι νερά, που πηγάζουν μέσα από πετρώματα και βράχους, εμπλουτισμένα με μεταλλικά συστατικά όπως νάτριο, κάλιο, ασβέστιο, μαγνήσιο, φώσφορο, θείο, σίδηρο,  ράδιο, ιώδιο και αέρια όπως διοξείδιο του άνθρακα, υδρόθειο, άζωτο, οξυγόνο και υδρογόνο. Το νερό μιας φυσικής πηγής μέχρι να αναβλύσει στην επιφάνεια της γης διέρχεται μέσα από πετρώματα. Έρευνες έχουν δείξει ότι κάθε 30 μέτρα βάθος η θερμοκρασία της γης αυξάνεται κατά 1ο C. Αν μια ποσότητα συγκεντρωθεί σε 1000 μέτρα βάθος, η θερμοκρασία του θα είναι τουλάχιστον 30ο C υψηλότερη από ότι θα ήταν στην επιφάνεια. Όταν το νερό στις υπόγειες δεξαμενές ζεσταθεί, λόγω μικρότερης πυκνότητας βρίσκει πιο εύκολο το δρόμο προς την επιφάνεια. Όσο μεγαλύτερη θερμοκρασία έχει το νερό στη δεξαμενή τόσο πιο εύκολα διαλύει τα μεταλλικά άλατα πετρωμάτων που συναντάει και επομένως γίνεται πλουσιότερο σε μεταλλικά ιόντα. Τα νερά αυτά έχουν διάφορους βαθμούς οξύτητας και είναι όξινα ή αλκαλικά ή και ουδέτερα. Έτσι μια πηγή μπορεί να χαρακτηριστεί θειούχος αλκαλική ή χλωρονατριούχος ή όξινη ή ραδιούχος. Τα λουτρά στην Ελλάδα ταξινομούνται με βάση τη θερμοκρασία του νερού: 

• • Σε κρύα (κάτω των 28oC) 
• • Σε ζεστά (πάνω των 28oC) 

• • Ιαματική πηγή Θερμίων Παρανεστίου (Ροδόπη) - Θερμοκρασία (20-58οC)
• • Ιαματικός πηλός Κρηνίδων (Δήμος Φιλίππων) - Θερμοκρασία (29οC)
• • Ιαματική πηγή Ελευθερών (κοιλάδα Μαρμαρά, 42χλμ. από την Καβάλα) - Θερμοκρασία (40-52oC)
• • Ιαματική πηγή Ποταμιάς (20ο χλμ. της Εθνικής οδού Ξάνθης Κομοτηνής) - Θερμοκρασία (65oC)
• • Ιαματική πηγή Τραϊανούπολης (14χλμ. Ανατολικά της Αλεξανδρούπολης) - Θερμοκρασία (51oC )
• • Ιαματική πηγή Ψαρόθερμων (Σαμοθράκη) - Θερμοκρασία 30-100oC)
• • Ιαματική πηγή Απολλωνίας (50 χλμ. ανατολικά της Θεσσαλονίκης) - Θερμοκρασία (49oC)
• • Ιαματική πηγή Σέδες (Θέρμης, 25 χλμ. ανατολικά της Θεσσαλονίκης) - Θερμοκρασία (32-38oC)
• • Ιαματική πηγή Σουρωτής (Δήμος Βασιλικών, Θεσσαλονίκη) - Θερμοκρασία (16oC)
• • Ιαματική πηγή Λαγκαδά (19 χλμ. ΒΑ της Θεσσαλονίκης) - Θερμοκρασία (39oC)
• • Ιαματική πηγή Αγκίστρου (Προμαχώνας) - Θερμοκρασία (41oC)
• • Ιαματική πηγή Θερμών Νιγρίτας (Σέρρες) - Θερμοκρασία 25-56oC)
• • Ιαματική πηγή Σιδηροκάστρου (Σέρρες) - Θερμοκρασία (33-50oC)
• • Ιαματική πηγή Λουτρακίου - Πόζαρ (ΒΑ πλευρά του νομού Πέλλας) - Θερμοκρασία (37oC)
• • Ιαματική πηγή Αγ.Νικολάου (Αγ.Παρασκευής - Χαλκιδική) - Θερμοκρασία (39oC)
• • Ιαματική πηγή Αμμουδάρας (Καστοριά) - Θερμοκρασία (15oC)
• • Ιαματική πηγή Αιδηψού (Χαλκίδα) - Θερμοκρασία (35oC - 80oC)
• • Ιαματική πηγή Καϊάφα (Ν. Ηλείας) - Θερμοκρασία (32oC)