ΒΟΤΑΝΑ: Φτελιά (Ulmus Minor) Οικογένεια: Ulmaceae, Γένος: Ulmus
Η Φτελιά (Elm) είναι ένα αυτοφυές φυλλοβόλο δέντρο που ανήκει στο γένος Ulmus και τη συναντούμε επίσης με τις ονομασίες Πτελέα, Καραγάτσι και Φιτιλιάς. Συναντάται σποραδικά στα περισσότερα μέρη της ηπειρωτικής Ελλάδας και στα μεγαλύτερα νησιά, ή αυτοφυής ή φυτεμένη, σε μεσαία και χαμηλά υψόμετρα. Στα περισσότερα είδη τα μικρά άνθη εμφανίζονται πριν από τα φύλλα, νωρίς την άνοιξη, ενώ δεν έχουν κάλυκα (σέπαλα) ούτε στεφάνη (πέταλα), και δεν παράγουν νέκταρ. O καρπός της Φτελιάς είναι ένας επίπεδος μεμβρανώδης ημιδιάφανος δίσκος, μεγέθους μικρού κέρματος, που περιλαμβάνει στη μέση ένα σπόρο.
Το ξύλο της φτελιάς είναι περιζήτητο. Για χιλιετίες έχει χρησιμοποιηθεί στην κατασκευή των κάρων, για σανίδες και ιδιαίτερα για τους αφαλούς των ακτινωτών τροχών. H πρώτη γραμμένη αναφορά στη Φτελιά (Πτελέα) έγινε στους καταλόγους στρατιωτικών εφοδίων της Κνωσού στη μυκηναϊκή εποχή. Μερικά από τα άρματα ήταν κατασκευασμένα από Φτελιά, και οι κατάλογοι αναφέρουν φτελιανούς τροχούς, ενώ ο Ησίοδος αναφέρει ότι τα αλέτρια ήταν επίσης συνήθως από Πτελέα. Για αιώνες η ξυλεία της Φτελιάς χρησιμοποιούταν στην Ευρώπη σε υδαταγωγούς και σωλήνες νερού, επειδή το ξύλο της δεν σαπίζει ακόμη και όταν είναι διαρκώς βρεγμένο. Ο Αριστοτέλης αναφέρει τη χρήση του φυλλώματος της Φτελιάς ως κτηνοτροφή, μια χρήση που συνηθιζόταν μέχρι πρόσφατα στην Ευρώπη και στην Ασία. Επίσης, ο Διοσκουρίδης λέει ότι τα νεαρά φύλλα μπορούν να βραστούν και να φαγωθούν ως χόρτα. Σε εποχές λιμού, ένα είδος αλευριού από ξερά φύλλα Φτελιάς χρησιμοποιούταν για την παρασκευή ψωμιού. Οι σπόροι είναι πιο θρεπτικοί, με 45% πρωτεΐνη και στην Κίνα τρώγονται τηγανιτοί με αλεύρι.
Χρήσιμα μέρη στην βοτανοθεραπεία είναι ο εσωτερικός φλοιός του δέντρου ο οποίος συλλέγεται την άνοιξη. H εσωτερική φλούδα της φτελιάς έχει θεραπευτική χρήση λόγω της μεγάλης περιεκτικότητάς της σε θρεπτικούς υδατάνθρακες. Κομμένη σε φέτες, αποξηραμένη και βρασμένη, συντηρούσε τον αγροτικό πληθυσμό της Νορβηγίας κατά τον μεγάλο λιμό του 1812. Προσφέρει ένα αφέψημα με γεύση έντονη, υπόπικρη και υφή βλεννώδη. Τα βασικά συστατικά του φλοιού της φτελιάς, σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, είναι η τανίνη και η ουλμίνη, ουσία που ανακουφίζει από ερεθισμούς και φλεγμονές των ιστών. Λειτουργεί επίσης ανακουφιστικά σε περιπτώσεις γαστρεντερίτιδας, δυσπεψίας, κολικών, κολίτιδας, εντερικών φλεγμονών, καθώς και σε περιπτώσεις συνδρόμου του ευερέθιστου εντέρου.
Στη λαϊκή αλλά και την σύγχρονη θεραπευτική χρησιμοποιείται ακόμη για τη θεραπεία συμπτωμάτων όπως χρόνια διάρροια, γαστρεντερικό έλκος, γενικότερες εντερικές διαταραχές, καθώς και για πλύσεις πυορροούντων ελκών και του γυναικείου κόλπου. H εσωτερική φλούδα της φτελιάς είναι επίσης στυπτική και αντιφλεγμονώδης γι αυτό και ο Διοσκουρίδης σύστηνε τη χρήση της ως φάρμακο, για μολύνσεις και πληγές.
H Φτελιά που χρησιμοποιείται σήμερα στην παρασκευή φαρμάκων είναι συνήθως το είδος Πτελέα η πυρόχρους (Ulmus rubra) από τη Βόρεια Αμερική με παρόμοιες ιδιότητες. Στην Ευρώπη ονομάζεται "Δένδρο της Ελευθερίας" και έχει συνδεθεί πολιτικά με πολλές επαναστάσεις. Ύστερα από την Ελληνική Επανάσταση, μεταφέρθηκαν στην Αθήνα χίλιες νέες φτελιές από το Μεσολόγγι και από την Αιτωλοακαρνανία και φυτεύτηκαν το 1839-40 στον Εθνικό Κήπο.
Οι πληροφορίες που δίνονται είναι καθαρά ενδεικτικές και δεν συνίσταται να λαμβάνετε βότανα αλόγιστα χωρίς τη συμβουλή ειδικού.