ΒΟΤΑΝΑ: Σαμπούκος (Sambucus Νigra) Οικογένεια: Adoxaceae, Γένος: Sambucus

Πρόκειται για ευρύτατα διαδεδομένο φυλλοβόλο δενδρύλλιο, που ανήκει στην οικογένεια των Καπριφολιδών (Caprifoliaceae). Ο Σαμπούκος (Elder European) είναι επίσης γνωστός στη χώρα μας ως Ζαμπούκος, Κουφοξυλιά, Αφροξυλιά, Αφροξυλάνθη, Φροξυλιά κ.α. Χρήσιμα τμήματα του φυτού είναι τα φύλλα, τα άνθη και οι καρποί του. 

Τα σκούρα μπλε/μοβ μούρα του μπορούν να καταναλωθούν όταν είναι πλήρως ώριμα και μαγειρεμένα γιατί σε άγουρη κατάσταση είναι ελαφρώς δηλητηριώδη. Στην Ουγγαρία φτιάχνουν ένα κονιάκ Σαμπούκου που απαιτεί 50 κιλά φρούτων για την παραγωγή 1 λίτρου μπράντι. Στη νότιο-δυτική Σουηδία, φτιάχνουν παραδοσιακό λικέρ αρωματισμένο με άνθη του. Οι καρποί του χρησιμοποιούνται επίσης σε διάφορα λικέρ, σαμπάνιες, μαρμελάδες και σάλτσες.

Γνωστό βότανο από την αρχαιότητα. Ο πατέρας της Ιατρικής Ιπποκράτης, χρησιμοποιούσε τους φρέσκους και στεγνωμένους καρπούς του βοτάνου για πρηξίματα με συγκέντρωση υγρών από δυσλειτουργία των νεφρών και της καρδιάς. Ο Διοσκουρίδης χρησιμοποιούσε τους βλαστούς σε κατάπλασμα κατά της ποδάγρας, των φλεγμονών και των εγκαυμάτων. Ο Γαληνός το χαρακτήριζε καυτό και ξηρό και το χρησιμοποιούσε για υγρές καταστάσεις όπως ο κατάρρους ή η υπερβολική βλέννα. Τον 17ο αιώνα ήταν δημοφιλές γιατρικό για να καθαρίζει το φλέγμα, ενώ τον 18ο αιώνα το απόσταγμα του Σαμπούκου έγινε περισσότερο δημοφιλές για την ικανότητά του να λευκαίνει το δέρμα και να σβήνει τις φακίδες. Στη λαϊκή παράδοση το ονόμαζαν «το γιατρικό του στήθους του λαού». Το χρησιμοποιούσαν ευρέως ως θεραπευτικό για πολλές ασθένειες των πνευμόνων, αποτοξινωτικό του αίματος, τονωτικό και ως μέσο μακροζωίας. 

Ο Σαμπούκος περιέχει περισσότερο νιτρικό κάλιο σε σχέση με οποιοδήποτε άλλο βότανο και είναι πλούσιος σε βιταμίνες (κυρίως Α, Β, C). Τα άνθη του περιέχουν φλαβονοειδή, υδροκυανικά γλυκοσίδια (sambunigrin), τανίνες και αιθέριο έλαιο. Οι καρποί περιέχουν φυτικά οξέα, τανίνη, βιταμίνες Α, C  και Ρ, ίχνη αιθέριου ελαίου και ανθοκυανιδίνες, γνωστές χημικές ενώσεις με άνοσο-διεγερτικές επιδράσεις. Η έντονη ευχάριστη μυρουδιά του οφείλεται στο αιθέριο έλαιο που περιέχει, το οποίο είναι πλούσιο σε γλυκοσίδια και τανίνες και χρησιμοποιείται επίσης ως εντομοαπωθητικό.Στη σύγχρονη βοτανοθεραπεία ο Σαμπούκος χρησιμοποιείται κυρίως για την αντιμετώπιση της γρίπης και των συμπτωμάτων της. 

Δύο ανεξάρτητες κλινικές έρευνες που δημοσιεύτηκαν το 2004, έδειξαν πως η κατανάλωση Σαμπούκου μειώνει σημαντικά τόσο τα συμπτώματα όσο και το χρόνο ανάρρωσης από τη γρίπη και το κρυολόγημα. Τα άνθη του είναι πικρά, ξηραντικά, δροσερά και δρουν ως εφιδρωτικό και αντικαταρροϊκό. Αν ληφθούν προληπτικά για να δυναμώσουν το άνω αναπνευστικό σύστημα αντιμετωπίζονται δραστικά και τα συμπτώματα της αλλεργίας που προκαλούνται από τη γύρη. Οι καρποί δρουν ως εφιδρωτικό, διουρητικό και υπακτικό και δεν πρέπει να τρώγονται ποτέ ωμοί γιατί προκαλούν διάρροια και εμετό. Ο φλοιός είναι καυτός, πικρός και ξηραντικός και δρα ως ισχυρό καθαρτικό. Τα φύλλα δρουν ως εξωτερικό μαλακτικό και επουλωτικό, εσωτερικό καθαρτικό, αποχρεμπτικό, διουρητικό και εφιδρωτικό. Καταπλάσματα από φύλλα απαλύνουν τους πόνους από αιμορροΐδες, εγκαύματα και ξεκουράζουν τα κουρασμένα και κόκκινα μάτια.

Τα αποξηραμένα άνθη του πωλούνται σήμερα στα φαρμακεία της Ουκρανίας και της Ρωσίας για την ανακούφιση της κυκλοφοριακής συμφόρησης, ειδικά ως αποχρεμπτικά για να ανακουφίσουν το ξηρό βήχα. 

Ως ομοιοπαθητικό φάρμακο χρησιμοποιείται κυρίως για το αναπνευστικό σύστημα, είτε ανώτερο αναπνευστικό (πχ λαρυγγίτιδα, ρινίτιδα, συνάχι), είτε κατώτερο αναπνευστικό (βήχας, άσθμα, κλπ). Χαρακτηριστικά ο ασθενής ιδρώνει πολύ το βράδυ ή κατά τη διάρκεια της ημέρας. 
Δεν πρέπει να χρησιμοποιούμε κανένα μέρος του φυτού αν η κατάσταση της υγείας μας θα μπορούσε να επιδεινωθεί με περαιτέρω αφυδάτωση του οργανισμού, καθώς και κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης.

Οι πληροφορίες που δίνονται είναι καθαρά ενδεικτικές και δεν συνίσταται να λαμβάνετε βότανα αλόγιστα χωρίς τη συμβουλή ειδικού.