Οι συνέπειες ενός ιού

Στην τελευταία έκθεση του Διεθνή Οργανισμού Εργασίας (ILO) διατυπώθηκε η ανησυχία πως 1,6 δις εργαζόμενοι κινδυνεύουν να χάσουν την εργασία τους. Η έκθεση θεωρεί ότι η τελική αύξηση στην παγκόσμια ανεργία φέτος θα εξαρτηθεί από τις επιδόσεις της παγκόσμιας οικονομίας το δεύτερο εξάμηνο του έτους και ειδικά με πόσο αποτελεσματικό τρόπο τα μέτρα πολιτικής θα διατηρήσουν τις υφιστάμενες θέσεις εργασίας και παράλληλα θα ενισχύσουν τη ζήτηση για απασχόληση.(1)

Για την Ελλάδα, οι αισιόδοξες εκτιμήσεις κάνουν λόγο για μείωση του φετινού ΑΕΠ κατά περίπου 4%-5% και οι απαισιόδοξες κατά περίπου 10%-15%.(2)+(3) Άλλωστε, είναι ακόμα νωπές οι μνήμες της κρίσης των ετών 2010-2013 όταν η ετήσια συρρίκνωση του ΑΕΠ κυμαινόταν μεταξύ 4,5%-7,0%, η ανεργία εκτινάχθηκε στο 25%-27% και οι αυτοκτονίες ανήλθαν σε 500-550 ετησίως, παρουσιάζοντας μία μέση ετήσια αύξηση 150-200 περιστατικών σε σύγκριση με την προ κρίσης περίοδο.(4) Ενδιαφέρον θα είχε και η εύρεση αντίστοιχων στοιχείων για την εξέλιξη των θανάτων από εγκεφαλικά και καρδιακά επεισόδια κατά την ίδια χρονική περίοδο.

Το ποια θα ήταν και θα είναι η εξέλιξη των επιπτώσεων σε περίπτωση εφαρμογής άλλου μείγματος αντιμετώπισης του ιού, κανείς δεν μπορεί να το γνωρίζει, μόνο εκτιμήσεις και εικασίες μπορούν να γίνουν, ακόμα και από καταξιωμένους επιστήμονες. Άλλωστε η συλλογή και η επεξεργασία πληροφοριών γύρω από τον ιό και τις επιπτώσεις βρίσκεται σε εξέλιξη και ήδη υπάρχουν ανατροπές των αρχικών εκτιμήσεων.

Για παράδειγμα, στις 13 Φεβρουαρίου του 2020 ο κύριος Σωτήρης Τσιόδρας είχε δηλώσει ότι «ο νέος κορονοϊός πιθανόν (εφόσον, δηλαδή, δεν προκύψουν δραματικές ανατροπές) να αποδειχθεί λιγότερο θανατηφόρος από ό,τι υπολογίζει σήμερα η επιστημονική κοινότητα, με βάση τα δεδομένα που έχει συλλέξει». (5)

Την ίδια περίοδο αναφερόταν ότι κατόπιν αξιολόγησης των τότε στοιχείων το ποσοστό θνησιμότητας του ιού δεν ξεπερνούσε το 2%, όταν με τον ιό SARS άγγιζε το 10%. Παράλληλα, ο πρύτανης του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, καθηγητής κύριος Θάνος Δημόπουλος είχε αναφέρει ότι κάθε χρόνο περίπου 300.000 με 650.000 θάνατοι παγκοσμίως οφείλονται στην εποχική γρίπη.(5)

Επίσης, στις 12 Μαρτίου του 2020 ο κύριος Τσιόδρας είχε δηλώσει ότι «τα κρούσματα γρίπης εξακολουθούν να είναι πολλά, η γρίπη εξακολουθεί να συμπεριφέρεται σαν μία πολύ επικίνδυνη και θανατηφόρα ασθένεια για ανθρώπους μεγάλων ηλικιών και αυξημένου κινδύνου, καθώς και ότι «Η γρίπη είναι ένας παγκόσμιος «φονιάς»».(6)

Όσον αφορά το άνοιγμα των σχολείων, στις 29 Απριλίου του 2020 ο κύριος Τσιόδρας ανέφερε ότι τα παιδιά δεν κολλάνε αλλά ούτε και μεταδίδουν τον ιό εύκολα. Τόνισε μάλιστα ότι όταν προτάθηκε να κλείσουν τα σχολεία, δεν υπήρχαν στην επιστημονική κοινότητα επαρκή στοιχεία. (7) Παραδέχθηκε δηλαδή, ότι πάρθηκε μία απόφαση δίχως τεκμηριωμένα επιστημονικά δεδομένα!

Μήπως λοιπόν, βασίστηκαν κι άλλες ενέργειες στα ίδια ή σε άλλα μη επαρκή επιστημονικά στοιχεία; Κατά πόσο επιστημονικά ορθό είναι να λαμβάνονται τέτοιου είδους αποφάσεις; Να θυμηθούμε ότι όταν αποφασίστηκε να κλείσουν τα σχολεία το δικαιολογητικό ήταν ότι τα παιδιά έως 12 ετών θεωρούνταν (με βάση τα τότε δεδομένα) ως μία από τις κρίσιμες παραμέτρους στη μετάδοση του ιού.(7)

Για τα μοριακά τεστ, στις αρχές του «μένουμε σπίτι» γίνονταν περίπου 900 τεστ την ημέρα και ο κύριος Τσιόδρας εκτιμούσε ότι το να κάναμε περισσότερα θα ήταν έως και σπατάλη. Στη συνέχεια, ο αριθμός των τεστ αυξανόταν μέρα με τη μέρα, φτάνοντας στα τέλη Απριλίου του 2020 στα 3.000 περίπου τεστ σε μία ημέρα. Ο αρμόδιοι και ο υφυπουργός υγείας κύριος Κοτζαμάνης δεν έχουν απαντήσει τόσο για την μελλοντική επάρκειά τους, όσο και για το πόσα τεστ θεωρείται ότι πρέπει να γίνονται ημερησίως και με ποια κατανομή. (7)

Ένα ακόμα στοιχείο προβληματισμού αποτελεί ότι πέρυσι, στις αρχές Φεβρουαρίου του 2019, ο Ιατρικός Σύλλογος των Αθηνών ανέφερε ότι «ο αριθμός των θανάτων από τη γρίπη είναι μεγάλος συγκριτικά με άλλες χώρες της Ε.Ε., παρά τις καλύτερες κλιματολογικές συνθήκες, γεγονός που οφείλεται αφενός στην αδυναμία των δημοσίων δομών υγείας να αντιμετωπίσουν επαρκώς τα περιστατικά –με αποκορύφωμα την τραγική έλλειψη κλινών σε ΜΕΘ- και αφετέρου στην έλλειψη προληπτικής ενημέρωσης του πληθυσμού, για την ανάγκη αντιγριπικού εμβολιασμού.» Ταυτόχρονα, γινόταν λόγος για έλλειμμα στη στελέχωση των ΜΕΘ που έχει αποτέλεσμα να χάνονται ζωές, ιδιαίτερα κατά την περίοδο της επιδημίας της γρίπης.(8)

Εύλογα λοιπόν, προκύπτει η απορία αν φέτος έγιναν εγκαίρως οι κατάλληλες ενέργειες ώστε να καλυφθούν τα συγκεκριμένα κενά και οι ελλείψεις, τα οποία ήταν ήδη γνωστά από πέρυσι και σε ποιο βαθμό καλύφθηκαν. Επίσης, σε ποιο βαθμό καλύφθηκαν μετά το ξέσπασμα του κορονοϊού και ποιος είναι ο σχεδιασμός για την συνολική κάλυψή τους.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η συνέντευξη του Διευθυντή του Κέντρου Metrics στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ και καθηγητή Παθολογίας, Έρευνας και Πολιτικής Υγείας, Επιστημονικών Δεδομένων και Στατιστικής Δρ Ιωάννη Ιωαννίδη στον Εθνικό Κήρυξ στις 8 Απριλίου του 2020.(9)

«Η αρχική πρόβλεψη που έγινε από τη συγκεκριμένη ομάδα στο Imperial College μιλούσε για πάνω από 2 εκατ. νεκρούς στις ΗΠΑ και 500 χιλιάδες στη Μεγάλη Βρετανία. Οι παράμετροι ήταν ανεδαφικές και δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματικότητα. Διόρθωσαν κάποιες από τις παραμέτρους, προβλέποντας έναν πολύ μικρότερο αριθμό θανάτων».

Να παρεμβάλουμε εδώ την εκτίμηση του καθηγητή στο ΜΙΤ Κωνσταντίνου Δασκαλάκη στις αρχές Απριλίου του 2020, που τόσο προβλήθηκε από τα ελληνικά μέσα μαζικής ενημέρωσης, ότι «Αν δεν λαμβάναμε μέτρα θα είχαμε έως και 500.000 θύματα στην Ελλάδα».(10) 

Συνεχίζοντας, ο καθηγητής Ιωαννίδης στην συνέντευξη αναφέρει ότι «Από το πανεπιστήμιο του Μιλάνου ανακοινώθηκε χθες μια εκτίμηση ότι ίσως ένα 20% του ιταλικού πληθυσμού έχει μολυνθεί. Ο αριθμός των μολυσμένων ατόμων είναι μεγαλύτερος από τον αριθμό των ατόμων που έχουμε τεκμηριώσει τη λοίμωξη. Αυτό σημαίνει, αφενός, ότι η πιθανότητα να πεθάνει κάποιος αν προσβληθεί από τον κορονοϊό είναι πάρα πολύ μικρότερη απ’ ό,τι νομίζαμε αρχικά. Είχε επικρατήσει σχεδόν ότι αν κολλήσεις, θα πεθάνεις. Το ποσοστό θνητότητας εκτιμώ ότι θα είναι λίγο –αλλά όχι θεαματικά- μεγαλύτερο από την εποχική γρίπη».

Ας παρεμβάλουμε στο σημείο αυτό τις επιφυλάξεις που είχε εκφράσει ο κύριος Μόσιαλος περί της 19-20 Απριλίου, γύρω από τη μελέτη του πανεπιστημίου του Στανφορντ του καθηγητή Ιωαννίδη, από την οποία προέκυπταν αναλογικά και ενδεικτικά 100.000-200.000 κρούσματα στην Ελλάδα (δηλαδή το 1%-2% του ελληνικού πληθυσμού).(11) 

Η εν λόγω έρευνα που διεξήχθη στις αρχές Απριλίου και ήταν η πρώτη μεγάλη του είδους της στις ΗΠΑ. Η θνητότητα υπολογίστηκε μεταξύ 0,125 με 0,2%, ενώ με βάση τα στοιχεία του πανεπιστημίου John Hopkins ήταν 6,89%. Τα δεδομένα αυτά «τάραξαν» τα επιδημικά μοντέλα που είχαν χρησιμοποιηθεί για τον σχεδιασμό των lockdown. Ο Jayanta Bhattacharya του Stanford εξήγησε όμως, πως είναι απαραίτητο να γίνουν παρόμοιες έρευνες σε όλη τη χώρα.(12)
Ας θυμηθούμε επίσης, τον κύριο Τσιόδρα, να δηλώνει λίγο νωρίτερα στις 22-23 Μαρτίου του 2020, ότι «Τουλάχιστον οκτώ με δέκα χιλιάδες είναι όσοι έχουν μολυνθεί αυτή τη στιγμή στη χώρα μας από τον κορονοϊό. Οι αριθμοί αυτοί προκύπτουν από τα μαθηματικά μοντέλα που συνεχίζουμε να παρακολουθούμε για την διασπορά του ιού στη χώρα μας.» Έκτοτε, δεν ξαναφέρθηκε σε παρόμοιες εκτιμήσεις για τη διασπορά και παρουσίαζε μόνο τα καταγεγραμμένα κρούσματα. Γιατί άραγε; Μήπως τα μοντέλα εκτιμούσαν αυξητική τάση της διασποράς και δεν τα θεωρούσε και αυτά αξιόπιστα ο κύριος Μόσιαλος; Αλλά την τρομακτική εκτίμηση θανάτων του καθηγητή Δασκαλάκη με μαθηματικά μοντέλα γιατί δεν βγήκε να την αξιολογήσει ως υπερβολική; 

Όσον αφορά τη Νέα Υόρκη και την Ιταλία, ο καθηγητής Ιωαννίδης εξήγησε στο άρθρο του πως «το επιδημικό κύμα είναι οξύ. Ξαφνικά σου φέρνει μαζεμένα περιστατικά. Σε κάποια μέρη τα νοσοκομεία το χειμώνα λειτουργούν πολύ κοντά σε πλήρη κάλυψη, ακόμη και σε φυσιολογικές συνθήκες. … Επίσης, συγκεκριμένες περιοχές έχουν μεγάλη πυκνότητα πληθυσμού και πολύ περισσότερες επαφές ατόμων σε μαζικές συναθροίσεις, σε χώρους που συγχρωτίζονται πολύ. … Είναι λάθος να αρχίσεις να κάνεις μαζικές εισαγωγές ασθενών στα νοσοκομεία. Η συγκεκριμένη λοίμωξη, με ελάχιστες εξαιρέσεις, δεν δημιουργεί μεγάλα προβλήματα: Ως επί το πλείστον περνάς ένα κρύωμα, είσαι καταβεβλημένος, αλλά περνάει. … Είδαμε στην Ευρώπη να κρατάνε περιστατικά στο νοσοκομείο, να γεμίζει το νοσοκομείο και να δημιουργείται πρόβλημα με νοσοκομειακές λοιμώξεις. Μολύνθηκαν γιατροί. Αυτό φέρνει δευτερογενή προβλήματα, διότι αποσύρονται οι μολυσμένοι γιατροί και μειώνεται το διαθέσιμο προσωπικό. Νομίζω ότι έτσι έγινε και στη Νέα Υόρκη.» 

Σχετικά με την Ελλάδα, ο καθηγητής τόνισε ότι «Η Ελλάδα έχει μάλλον την τύχη να την προστατεύει το καλό της κλίμα και παρά τη λανθασμένη στρατηγική να μην γίνουν εκτεταμένα τεστ έχουμε αποφύγει τους μεγάλους αριθμούς νεκρών μέχρι τώρα, αν και ο αριθμός των νεκρών ανά εκατομμύριο πληθυσμού είναι διπλάσιος από ό,τι στο Τέξας και δεν είναι καλύτερος ούτε από τα υπόλοιπα κράτη της Βαλκανικής. Έστω και τώρα πρέπει να αρχίσουμε να κάνουμε πολύ περισσότερα τεστ για να δούμε ποιοι είναι μολυσμένοι και ειδικά αυτούς να τους απομονώσουμε. … Το κόστος για μια μελέτη 5.0000 ατόμων είναι περίπου 50.000 ευρώ και διακυβεύουμε τεράστια καταστροφή της Ελλάδας, αν συνεχίσουμε με τυφλά μέτρα lockdown επί μακρόν. Όπως δείξαμε σε μελέτη που δημοσιεύσαμε με την καθηγήτρια του πανεπιστημίου City του Λονδίνου κυρία Χαριτίνη Σταυροπούλου, η οικονομική κρίση που πέρασε η Ελλάδα στοίχισε περίπου 3.000 ανθρώπινες ζωές τον χρόνο. Ένα μικρό κομμάτι μόνο ήταν οι περισσότερες αυτοκτονίες, το μεγαλύτερο ήταν χειροτέρευση της εξέλιξης σε συχνά νοσήματα όπως στεφανιαία νόσος.» 

Για την εξέλιξη του ιού, ο καθηγητής αναφέρει «Σας παραπέμπω και σε εργασίες από σοβαρούς συναδέλφους, π.χ. από το Ροκφέλερ, που λένε ότι το lockdown με αυτήν τη μορφή, εάν παραμείνει ίσως κάνει κακό για την πορεία της επιδημίας, να μην επιτευχθεί δηλαδή η επιπέδωση της καμπύλης «flatten the curve» αλλά η διεύρυνσή της καμπύλης «broaden the curve», παρατείνοντας το πρόβλημα. Επίσης, είναι αμφίβολο αν μπορεί καν να εφαρμοστεί η τυφλή μαζική καραντίνα. Δεν είναι πιόνια οι άνθρωποι να τους πεις να μην κινούνται και να μείνουν ακίνητοι. … Η λύση στο επόμενο βήμα εξαρτάται από τα δεδομένα, που μπορεί να είναι διαφορετικά για κάθε χώρα και περιοχή.» 

Σε ένα πιο πρόσφατο άρθρο του στους Τάιμς του Λονδίνου, ο καθηγητής αναφέρει επίσης πως «όσο περνάει ο χρόνος, προκύπτει μια πιο αισιόδοξη εικόνα σχετικά με τις αρχικές «τρομοκρατικές» στατιστικές, που οδήγησαν πολλές κυβερνήσεις να «κατεβάσουν ρολά» στις οικονομίες τους και να βάλουν σε καραντίνα τον πληθυσμό τους. … Οι ερευνητές έχουν ελέγξει για αντισώματα γενικούς πληθυσμούς και έχουν φθάσει στο ίδιο συμπέρασμα: ο αριθμός των ανθρώπων που έχουν μολυνθεί από Covid-19, είναι πολλές φορές μεγαλύτερος από ό,τι δείχνουν οι επίσημες στατιστικές. … τα στοιχεία δείχνουν ξεκάθαρα ότι η Covid-19 είναι πολύ λιγότερο θανατηφόρα από τη γρίπη. … ο ιός μπορεί να αποβεί ολέθριος σε όσους διαμένουν σε οίκους ευγηρίας: σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες περίπου οι μισοί θάνατοι προέρχονται από τέτοιες εγκαταστάσεις. … οι δυσανάλογα πολλοί θάνατοι σε μέρη όπως το Μπέργκαμο της Ιταλίας και το Κουίνς της Νέας Υόρκης, αποδίδονται κυρίως στο ότι μολύνθηκε μεγάλο ποσοστό του ιατρικού προσωπικού, που μετέδωσε τον κορονοϊό σε ήδη ασθενείς (με άλλη πάθηση). … η προσεκτική άρση των περιοριστικών μέτρων (lockdown) δεν πρέπει να θεωρηθεί ως προσπάθεια για επίτευξη ανοσίας της αγέλης –μια ασύνετη στρατηγική για μια λοίμωξη που τόσο εύκολα μολύνει νοσοκομεία και γηροκομεία.» (14) 

Μεγάλο στοίχημα δόθηκε και δίνεται από χώρες που δεν επέλεξαν το αυστηρό lockdown, όπως η Σουηδία, η Λευκορωσία, η Ισλανδία, η Νότιος Κορέα και η Ταϊβάν. Η κυβέρνηση της Σουηδίας έχει δεχθεί αμέτρητα πυρά για την πολιτική της να διατηρήσει ανοιχτά τα σχολεία, τα μπαρ, τα εστιατόρια. (15) Πρόσφατα όμως (τέλη Απριλίου) ο Dr. Micheal Riyan του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας διευκρίνισε σχετικά με το θέμα: «Υπάρχει, νομίζω, η αντίληψη ότι η Σουηδία δεν έθεσε σε ισχύ περιοριστικά μέτρα και απλώς επέτρεψε στη νόσο να εξαπλωθεί. Τίποτε δεν απέχει περισσότερο από την αλήθεια. Έθεσε σε εφαρμογή μια πολύ ισχυρή δημόσια πολιτική για την κοινωνική αποστασιοποίηση και την προστασία των ανθρώπων σε οίκους ευγηρίας. Αυτό που έκανε διαφορετικά ήταν ότι βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στις σχέσεις με τους πολίτες και την ικανότητα και προθυμία τους να προσαρμοστούν στην κοινωνική αποστασιοποίηση και να επιβάλουν αυτοέλεγχο. Νομίζω ότι αν πρόκειται να φθάσουμε σε μια νέα κανονικότητα η Σουηδία αποτελεί μοντέλο αν θέλουμε να επιστρέψουμε σε μια κοινωνία χωρίς lockdown.» (16) 

Ο σύμβουλος της ελληνικής κυβέρνησης για τον κορονοϊό (και πρώην βουλευτής του ΠΑΣΟΚ και κυβερνητικός εκπρόσωπος της κυβέρνησης του Γεωργίου Ανδρέα Παπανδρέου), καθηγητής πολιτικής της υγείας στη Σχολή Οικονομικών του Λονδίνου κύριος Ηλίας Μόσιαλος σε ανάρτησή του στις 4 Μαΐου του 2020, αφού πρώτα ανέλυσε τα μοντέλα αντιμετώπισης που υιοθετήθηκαν παγκοσμίως και υπερασπίστηκε τη λύση του σκληρού lockdown στην Ελλάδα, κατέληξε ότι «Επειδή όμως το lockdown δεν μπορεί να συνεχιστεί για πάντα γιατί τα υπόλοιπα προβλήματα που δημιουργεί (όπως οικονομικά, κοινωνικά, ψυχολογικά) θα έχουν μεγαλύτερες επιπτώσεις από τον ίδιο τον κορονοϊό στη συνέχεια, για αυτό αρχίζουν οι στρατηγικές σταδιακής αποκλιμάκωσης. … Άρα ο καλύτερος συνδυασμός είναι η χρυσή τομή μεταξύ των δύο προσεγγίσεων. Αποκλιμάκωση μεν, με φυσική απόσταση, με μάσκες, με μεγάλη προσοχή στους ηλικιωμένους και στους ευπαθείς, αλλά πιο αυστηρή από της Σουηδίας και ταυτόχρονα με αύξηση των τεστ και της πληθυσμιακής ιχνηλάτησης, όπως στις άλλες δύο χώρες.» (17) 

Θα μάθουμε όμως, ποτέ αν υπήρχε δυνατότητα εγκαίρου σχεδιασμού και απόκτησης υποδομής διενέργειας τεστ ιχνηλάτησης του ιού στην Ελλάδα, τη στιγμή που ο κύριος Τσιόδρας, δήλωνε τον Μάρτιο ότι δεν είναι απαραίτητα; Θα μάθουμε αν υπήρχε δυνατότητα έγκαιρης προετοιμασίας του δημοσίου συστήματος υγείας, όταν τον Φεβρουάριο ο κύριος Τσιόδρας δήλωνε ότι ο κορονοϊός θα είναι πιο ανώδυνος από την εποχική γρίπη; Όταν ο Ιατρικός Σύλλογος είχε από πέρυσι τονίσει τα τραγικά κενά και τις ελλείψεις στο σύστημα υγείας της χώρας μας; Αν όμως, οι παράπλευρες απώλειες του lockdown είναι ευρύτερες από εκείνες από τον ίδιο τον ιό ποιος θα αναλάβει την ευθύνη; Ο κύριος Μόσιαλος δεν αναφέρθηκε στο άρθρο του σε αυτά τα εύλογα ερωτήματα. Ίσως να υπάρχουν υπερασπιστικά επιχειρήματα. Αν και όταν τα ακούσουμε θα φανεί και η πειστικότητά τους.

Επίσης, ο κύριος Μόσιαλος είχε προτείνει πριν τον κύριο Τσιόδρα το κλείσιμο των σχολείων για να αποφευχθεί η εξάπλωση του ιού, που τώρα αποδείχθηκε πως ήταν υπερβολικό.(18) Ενώ, αξίζει να αναφερθεί ότι στις 17 Ιανουαρίου του 2012, σε τηλεοπτική εκπομπή του Mega Channel δήλωνε «Όταν επομένως λέμε ότι ο Γερμανός έχει διπλάσιο κατά κεφαλήν εισόδημα, ο Δανός πολύ παραπάνω από διπλάσιο και δεν έχει τα ποσοστά της ιδιοκτησίας τα οποία έχει ο Έλληνας πολίτης, αλλά είναι αυτός ο πολίτης που δεν τα έχει ο οποίος μας δανείζει κατ’ επανάληψη για να τα έχουμε εμείς. Εδώ ας έρθουμε λίγο στα ίσια μας.»(19) Δεν συνέκρινε όμως την αξία των σπιτιών στη Γερμανία με την Ελλάδα, ενώ του διέφυγε ότι η πλειοψηφία των Ελλήνων είχε ήδη στην κατοχή του ένα οικόπεδο. Ούτε διευκρίνισε με ποιο τρόπο οι Γερμανοί φορολογούμενοι δάνεισαν τους Έλληνες φορολογούμενους για να κτίσουν τα σπίτια τους. Αν εννοεί μέσω της παροχής των δανείων του ESM(20) τότε είναι αδύνατον να μην γνωρίζει ότι καμία ευρωπαϊκή χώρα δεν κατέβαλε όλα αυτά τα χρήματα, παρά μόνο εγγυήσεις, δηλαδή την υπογραφή της, καθώς δεν είχαν την άμεση ταμειακή ρευστότητα των 185 δις ευρώ, τα οποία δανείστηκε το ελληνικό κράτος (όχι οι Έλληνες ιδιοκτήτες σπιτιών), εξαιτίας της κάκιστης έως ύποπτης διαχείρισης εκ μέρους του πολιτικού συστήματος, που ο κύριος Μόσιαλος τότε εκπροσωπούσε (ως κυβερνητικός εκπρόσωπος) και τώρα αποτελεί πάλι μέρος του. Αλήθεια, ποιος πρέπει τελικά να έρθει στα ίσια του; Ίσως σήμερα ο κύριος Μόσιαλος να έχει αλλάξει άποψη περί του θέματος. Θα είχε ενδιαφέρον να το μαθαίναμε. 

Προς το παρών ο καθηγητής κύριος Μόσιαλος προσεκτικά και σταδιακά φαίνεται πως πλησιάζει τις απόψεις του κυρίου Ιωαννίδη, ο οποίος λοιδορήθηκε από αρκετούς εν Ελλάδι ειδικούς για τις θέσεις που εξέφρασε τον Μάρτιο. Ο κύριος Ιωαννίδης πρόσφατα αναγνωρίστηκε ως ο Έλληνας ερευνητής με την μεγαλύτερη απήχηση και επιρροή παγκοσμίως, καταλαμβάνοντας την 87η θέση στη λίστα Highly CitedReasearchrs (h>100) της Webometrics. Η λίστα περιλαμβάνει επιστήμονες εν ζωή και μη. Στην ίδια λίστα, λίγο πιο κάτω, βρίσκεται και ο καθηγητής κύριος Γιώργος Χρούσος της Ιατρικής Σχολής του πανεπιστημίου Αθηνών. Ο κύριος Μόσιαλος, αλλά και ο κύριος Τσιόδρας δεν υπάρχουν στην λίστα.(21) 

Άλλο ένα σοβαρό ζήτημα που προέκυψε στη γενέτειρα της δημοκρατίας, την πατρίδα μας, αποτελεί το γεγονός ότι η αντιμετώπιση του ζητήματος του κορονοϊού εκ μέρους της κυβέρνησης, συνοδεύτηκε με ύφος καταδιωκτικό, με εισαγγελικές παραγγελίες, με επιβολή προστίμων, με υιοθέτηση μέτρων κοινωνικής περιθωριοποίησης-μπούλινγκ, με μετρήματα δημόσιας ευθύνης, με μετροταινίες χριστιανικής πίστεως, με ύφος επιστημονικής βεβαιότητας βασισμένης όμως σε ανεπαρκή δεδομένα, με μη παραδοχή του χαμηλού επιπέδου παροχών του εθνικού συστήματος υγείας, με ελλιπείς χρονικά και αριθμητικά ενέργειες κάλυψης των κενών σε γιατρούς, σε νοσηλευτές και σε υλικοτεχνική νοσοκομειακή υποδομή. Το οξύμωρο σχήμα είναι ότι τα πρόσωπα που πρωτοστάτησαν σε αυτού του είδους τις συμπεριφορές εμφανίζονται να απολαμβάνουν υψηλής δημοσκοπικής δημοφιλίας! 

Αντίθετα, η καθηγήτρια λοιμωξιολογίας στο πανεπιστήμιο Αθηνών κυρία Ελένη Γιαμαρέλλου κατακρίθηκε στις αρχές Μαρτίου για τη δήλωσή της σχετικά με τη Θεία Κοινωνία ότι «Το μεγαλύτερο μυστήριο, ή το πιστεύεις και κοινωνείς κανονικά ή δεν το πιστεύεις και δεν κοινωνείς». (22) 

Αλλά, η άποψη του κυρίου Μόσιαλου για την Θεία Κοινωνία, ότι «θα πρέπει να αποφευχθεί με τη σημερινή της μορφή, μέχρι να έχουμε ασφαλές εμβόλιο», όχι μόνο δεν κατακρίθηκε, αλλά προβλήθηκε από την πλειοψηφία των μέσων ενημέρωσης ως ξεκάθαρη ή προειδοποιητική θέση.(23)
Πώς όμως, ένας επιστήμονας αδυνατεί να κατανοήσει ότι όταν εκφράζει αυτή τη θέση θα πρέπει να διευκρινίζει αν στηρίζεται σε επιστημονικά ευρήματα σχετικά με την Θεία Κοινωνία και όχι απλά με βάση το σάλιο, όπως ανέφερε και η υπουργός παιδείας και θρησκευμάτων κυρία Νίκη Κεραμέως.(24) Εκτός αν πιστεύουν ότι η Θεία Κοινωνία ανήκει στην ίδια κατηγορία με το μοίρασμα της Ινδιάνικης πίπας της ειρήνης. Άποψη και αυτή σεβαστή, αλλά επιτέλους ας διευκρινίσουν τι αποτελεί ατομικό πιστεύω και τι επιστημονικά τεκμηριωμένη άποψη. 

Άλλωστε, ο καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του ΑΠΘ κύριος Ιωάννης Κουντουράς επισήμανε με επιστολή του στην επιτροπή ειδικών του υπουργείου Υγείας, η οποία έμεινε αναπάντητη, ότι τυχόν θέση πως ο ιός μεταδίδεται με την Θεία Κοινωνία στερείται σχετικής βιβλιογραφικής τεκμηρίωσης και δεν προκύπτει από επιδημιολογικά δεδομένα. Αντίθετα, σχετική μελέτη που διεξήχθη στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης έδειξε πως δεν υπάρχει μετάδοση ασθενειών από τη Θεία Κοινωνία. Το ίδιο αναφέρει και άλλη μελέτη που δημοσιεύτηκε σε έγκριτο περιοδικό του εξωτερικού (Journal of Infection). 

Επίσης, ο καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ. κύριος Απόστολος Χατζητόλιος, διευθυντής της Α΄προπαιδευτικής παθολογικής κλινικής του ΑΧΕΠΑ, αντιπρόεδρος της Εταιρείας Παθολογίας Ελλάδος και της Επαγγελματικής Ένωσης Παθολόγων Ελλάδος, σε πρόσφατη συνέντευξή του τόνισε: «Με το Σώμα και το Αίμα Χριστού λοιπόν, είναι δυνατόν να μεταδοθούν ασθένειες; Αυτό εξάλλου, ακόμη και τυπικά επιστημονικά να το πάρει κανείς δεν έχει παρατηρηθεί! Επί χρόνια, δεν έχει υπάρξει περιστατικό μόλυνσης του Ιερέως, ο οποίος παίρνει στο τέλος ό,τι υπολείπεται από το Άγιο Δισκοπότηρο! … Κι εγώ λέω, ωραία, και δεν είχαμε κορονοϊό, δεν υπάρχουν άλλες ασθένειες; Άρα, να απαγορευθεί τελείως η Θεία Κοινωνία, διότι είναι επικίνδυνο να μεταδοθούν οι άλλες ασθένειες. … Δεν είναι μόνο ότι απαγορεύθηκε, αλλά ο κόσμος οδηγείται σε μία σκέψη ανατροπής της πραγματικότητας, αυτού που πράγματι είναι η Θεία Κοινωνία! Αυτό είναι επιεικώς απαράδεκτο! 

Και βγάζω το «επιεικώς», όσον αφορά τους Ιερείς και τους Αρχιερείς! Γι’ αυτούς είναι απολύτως απαράδεκτο! … Και να πω όμως και κάτι άλλο, διότι διάφοροι από αυτούς εμφανίζονται και ως «δημοκράτες». Για ποια δημοκρατία μιλούμε; Δεν μπορώ εγώ λαμβάνοντας μέτρα για τον διπλανό μου, έτσι ώστε να μην μεταδώσω εγώ την ασθένεια, δεν μπορώ εγώ να διαχειρισθώ την ελευθερία μου; … Και μπορώ, αλλά και πρέπει, με βάση τα στοιχειώδη ανθρώπινα δικαιώματά μου της αυτοδιάθεσής μου! … Άρα, κάποια μέτρα, λογικά όπως είπα, θα πρέπει να διατηρηθούν μέχρι τουλάχιστον να έχουμε και μία απάντηση από πλευράς ιατρικής έρευνας σχετικά με την αντιμετώπιση και την πρόληψη αν χρειασθεί με ασφαλή εμβολιασμό της μετάδοσης και της νόσησης από τον συγκεκριμένο ιό, με σεβασμό πάντα την υγεία και την προσωπική ελευθερία του κάθε ανθρώπου! Άρα, το μήνυμα είναι όχι άσπρο μαύρο.»(25) 

Η επιστολή του καθηγητή Κουντουρά δόθηκε και σε μέσα ενημέρωσης, αλλά δεν προβλήθηκε ιδιαίτερα. Ούτε και η συνέντευξη του καθηγητή Χατζητόλιου προβλήθηκε από τα μεγάλα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Γιατί; Τι σόι αντικειμενικότητα επικρατεί; Στην τελική, όχι μόνο δεν υπάρχει επιστημονική απόδειξη ότι μεταδίδονται ασθένειες με την Θεία Κοινωνία, αλλά τα δεδομένα δείχνουν το αντίθετο. Αν είχε βάση η αντίθετη άποψη τότε οι ιερείς θα ήταν είδος προς εξαφάνιση, καθώς είτε θα είχαν ήδη πεθάνει από τη μετάδοση ασθενειών, είτε δεν θα δεχόντουσαν να γίνουν ιερείς υπό το φόβο της θνησιμότητας. Ούτε βέβαια, διατυπώνεται από τους αμφισβητίες της Θείας Κοινωνίας να γίνει μία σχετική έρευνα από κοινά αποδεκτή επιστημονική ομάδα. 

Πάντως, τα μέχρι σήμερα μεγέθη των καταγεγραμμένων θυμάτων και κρουσμάτων από τον κορονοϊό στις χώρες που δεν έλαβαν αυστηρά μέτρα lockdown, συγκριτικά με άλλες που έλαβαν, παρουσιάζουν αναντιστοιχίες. Σε κάποιες υπάρχουν περισσότεροι θάνατοι ή κρούσματα σε σχέση με εκείνες με το σκληρό lockdown, σε άλλες λιγότερα ή σχετικά ίδια σε πληθυσμιακά συγκρίσιμα μεγέθη. Για παράδειγμα, η Λευκορωσία έχει πολύ λίγους θανάτους αλλά σχετικά μεγάλο αριθμό κρουσμάτων. Η Ταϊβάν και η Ισλανδία το ίδιο. Η Σουηδία έχει υψηλά συγκριτικά μεγέθη τόσο θυμάτων όσο και κρουσμάτων.(27) 

Όπως όλα δείχνουν, ασφαλή συμπεράσματα από τον τρόπο αντιμετώπισης του κορονοϊού, θα προκύψουν μετά το πέρασμα του ερχόμενου χειμώνα, ίσως και ολόκληρου το επόμενου έτους, αφού θα έχει φανεί αν εκτός των συνολικών άμεσων θανάτων από τον ιό, επέλθουν και έμμεσα-άμεσα θύματα και σε ποιο μέγεθος. Μέχρι τότε, θα ήταν προτιμότερο οι θριαμβολογίες, οι επικρίσεις και τα κυνηγητά να μείνουν στην άκρη. Να τίθενται ερωτήματα και προβληματισμοί, αλλά χωρίς εμπάθεια ή κακή προαίρεση ή σκοπιμότητα ή προκατάληψη ή κατάκριση. Χωρίς η όποια λήψη μέτρων να διακατέχεται από πανικό ή τρομολαγνεία ή μεροληψία. 

Θα ήταν επιτέλους, ωφέλιμο να βγάλουμε, θα το ξαναπώ, επιτέλους, τις παρωχημένες κομματικές παρωπίδες και τις στυγνές ορθολογικές δοξασίες. Η ανθρώπινη υπόσταση δεν αποτυπώνεται με υλιστικές ιδεολογίες. Οι δε επιστήμονες αγωνίζονται να κατακτήσουν όσο το δυνατόν περισσότερη γνώση ώστε να βοηθήσουν τους συνανθρώπους τους. Δεν είναι παντογνώστες, ούτε πρόκειται να γίνουν. Η ερμηνεία της λειτουργίας του σύμπαντος κόσμου και της φύσης παραμένει και θα παραμείνει σε σημαντικό βαθμό απροσέγγιστη, απλούστατα γιατί ο άνθρωπος δεν είναι Θεός.

Λευκάδα, 8 Μαΐου 2020