Μπορεί να αλλάξει ο χαρακτήρας ενός ανθρώπου ή όχι;

Κάθε φορά που ένα άτομο είναι δυσαρεστημένο με κάποια στοιχεία του χαρακτήρα του, αναρωτιέται αν θα μπορούσε να τα αλλάξει.

Συνήθως δεν πιστεύει ότι μπορεί να υπάρξει κάποια ουσιαστική αλλαγή, από τη μια εξαιτίας της «ηλικίας» πια και από την άλλη εξαιτίας του γονιδίου που «ίσως» να ευθύνεται. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να αισθάνεται καταδικασμένος σε έναν χαρακτήρα που δεν του αρέσει. Κατά πόσο όμως ισχύει κάτι τέτοιο; Πόσο είμαστε έρμαιοι του παρελθόντος και των συνηθειών μας;
Είναι πολύ σημαντικό να επισημανθεί ότι ο άνθρωπος δεν είναι ένα άβουλο πλάσμα. Ότι έχει τη δυνατότητα να αποφασίζει και να επιλέγει με βάση τα προσωπικά του κριτήρια, με βάση τους στόχους και τις επιθυμίες του. Η συνήθεια όντως είναι δυνατή, αλλά η βούληση και η αποφασιστικότητα του ανθρώπου είναι ακόμα πιο δυνατές. Αρκεί να γνωρίζουμε πώς να τις ενεργοποιήσουμε.

Σε αυτό το σημείο χρειάζεται να προηγηθεί μια στοιχειώδης αυτογνωσία και ενδυνάμωση. Δεν μπορεί κανείς να αντιταχθεί εύκολα σε συνήθειες αν δεν μυήσει τον εαυτό του σε μια νοοτροπία αυτοπεποίθησης και συνεχούς αγώνα για έναν «καλύτερο» εαυτό.

Ο χαρακτήρας μας είναι μια δομική ψυχική μονάδα που απαρτίζεται από σκέψεις, πράξεις, συμπεριφορές και είναι αποτέλεσμα αλληλόδρασης με σημαντικούς άλλους που μας περιβάλλουν σε κάθε εξελικτικό κομμάτι της ζωής μας. Οι γενετιστές αποδίδουν ένα ποσοστό του χαρακτήρα μας και στη γενετική μας κληρονομιά.

Ο χαρακτήρας μας , ωστόσο, δεν είναι κάτι έξω από μας, άκαμπτο ή στατικό. Υπάγεται συνεχώς σε εν δυνάμει αλλαγές. Είμαστε αυτοκαθοριζόμενα όντα κι όχι ετεροκαθοριζόμενα. Είναι αρκετά επικίνδυνο να επηρεαζόμαστε συνεχώς από τις συνθήκες, από τους άλλους, από την «τύχη».

Γιατί έτσι θα θεωρούμε ότι πάντα φταίει κάτι άλλο πέρα από εμάς για αυτό που ζούμε, γεμίζοντας με θυμό, εκνευρισμό και απόγνωση. Έτσι μπαίνουμε σε φαύλους κύκλους και επαναλαμβάνουμε λάθη, κακές συνήθειες και επιλογές. Το μοτίβο που επαναλαμβάνεται παίρνει τη δύναμη της συνήθειας στην οποία πολλές φορές αφηνόμαστε γιατί πείθουμε τον εαυτό μας ότι δεν μπορούμε να αντισταθούμε, δεν μπορούμε να κάνουμε αλλιώς.

Ποιος είναι ο δρόμος τελικά για να αλλάξουμε; Τα βήματα μπορούν συνοπτικά να παρουσιαστούν ως εξής:
1) Κάνουμε την απαραίτητη αυτοκριτική, καταλήγοντας στην απόφαση για το ποια χαρακτηριστικά μας ενοχλούν και θα θέλαμε να αλλάξουμε και ποια θεωρούμε ότι μας ωφελούν και θα θέλαμε να ενισχύσουμε.

2) Απομονώνουμε τα «ενοχλητικά» χαρακτηριστικά και προσπαθούμε να κατανοήσουμε μέσα από μια σύντομη ανάλυση πώς δημιουργήθηκαν, πώς παγιώθηκαν και ποιες συμπεριφορές και επιλογές μας τα ενισχύουν μέχρι και σήμερα.

3) Σχεδιάζουμε ένα πλάνο δράσης για το κάθε χαρακτηριστικό που θέλουμε να μετριάσουμε. Δηλαδή, μέσα από την απαιτούμενη αυτοπειθαρχία και επιμονή στο στόχο μας θα πρέπει όλες μας οι συμπεριφορές να οδηγούν προς την απόσβεση του συγκεκριμένου χαρακτηριστικού. Πρόκειται για τις «νέες» μας συμπεριφορές που αντιτάσσονται στις αβίαστες συνήθειες του παρελθόντος οι οποίες ενίσχυαν μέχρι πρότινος την παλιά δομή του εαυτού μας.

4) Απαιτείται συνεχής εξάσκηση, εγρήγορση και εστίαση στον επιθυμητό στόχο. Η προσπάθειά μας πρέπει να είναι συνειδητή, εκπαιδεύοντας τον εαυτό μας να αναγνωρίζει τους πιθανούς κινδύνους υποτροπής. Προβλέπουμε και προστατεύουμε τον εαυτό μας από πρόσωπα, ερεθίσματα, καταστάσεις κ.τ.λ. που θεωρούμε πιθανούς παράγοντες κακής επιρροής.
5) Ζητάμε συχνά την ανατροφοδότηση τόσο από τον εαυτό μας όσο και από τους ανθρώπους μας αξιολογώντας την όποια πρόοδο έχουμε κάνει ή ενδεχομένως και τα όποια λάθη έχουμε κάνει.

6) Τέλος, κατανοούμε ότι όλη αυτή η προσπάθεια βελτίωσης του χαρακτήρα μας υφίσταται στο πλαίσιο της γενικότερης προσπάθειας αυτογνωσίας και αυτοβελτίωσης, η οποία είναι μια διαδικασία «ανοιχτή». Έχει αρχή, αλλά δεν έχει τέλος. Είναι δικαίωμα, αλλά και ευθύνη και υποχρέωση του καθενός να αγωνιστεί ώστε να ανακαλύψει την καλύτερη δυνατή εκδοχή του εαυτού του.
Να μην συμβιβαστεί με κάτι λιγότερο από το μέγιστο των δυνατοτήτων και ικανοτήτων του.

Μια τέτοια στάση ζωής όμως απαιτεί τόλμη, επαγρύπνηση, αυτοαμφισβήτηση και έξοδο από τη συνήθη «ζώνη» ασφάλειας, βολέματος και συνήθειας, στην οποία άθελά μας εγκλωβιζόμαστε.